Tàu của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) di chuyển trên vịnh Persian ở gần Bushehr, Iran. Ảnh tư liệu: THX/TTXVN
Theo Reuters, các cuộc tấn công của Mỹ vào một số địa điểm hạt nhân của Iran cho thấy sự leo thang có ý nghĩa của cuộc xung đột Trung Đông có thể khiến Tehran phá vỡ hoạt động xuất khẩu dầu mỏ và khí đốt quan trọng từ khu vực này, gây ra giá năng lượng tăng vọt. Nhưng lịch sử cho chúng ta biết rằng bất kỳ sự gián đoạn nào cũng có thể chỉ kéo dài trong thời gian ngắn.
Các nhà đầu tư và thị trường năng lượng đã trong tình trạng báo động cao kể từ khi Israel tiến hành một loạt các cuộc không kích bất ngờ vào Iran vào ngày 13/6, lo ngại sự gián đoạn đối với dòng chảy dầu khí ra khỏi Trung Đông, đặc biệt là qua Eo biển Hormuz, nơi có khoảng 20% nhu cầu dầu khí toàn cầu chảy qua.
Mặc dù Israel và Iran đã nhắm mục tiêu vào các yếu tố cơ sở hạ tầng năng lượng của nhau, nhưng cho đến nay vẫn chưa có sự gián đoạn đáng kể nào đối với hoạt động hàng hải trong khu vực.
Tuy nhiên quyết định của Tổng thống Donald Trump tham gia cùng Israel bằng cách ném bom ba địa điểm hạt nhân chính của Iran vào rạng sáng 22/6 có thể thay đổi phép tính của Tehran. Khi còn lại ít quân bài để chơi, Iran có thể trả đũa bằng cách tấn công các mục tiêu của Mỹ trên khắp khu vực và làm gián đoạn dòng chảy dầu. Theo Press TV, Quốc hội Iran ngày 22/6 đã bỏ phiếu thông qua đề xuất đóng cửa Eo biển Hormuz.
Mặc dù động thái như vậy gần như chắc chắn sẽ dẫn đến sự gia tăng đột biến về giá năng lượng toàn cầu, nhưng lịch sử và động lực thị trường hiện tại cho thấy bất kỳ động thái nào cũng có thể ít gây thiệt hại hơn so với những gì các nhà đầu tư lo sợ.
IRAN CÓ THỂ CHẶN EO BIỂN HORMUZ KHÔNG?
Câu hỏi đầu tiên cần đặt ra là liệu Iran có thực sự có khả năng gây gián đoạn hoặc chặn Eo biển Hormuz một cách nghiêm trọng hay không.
Câu trả lời có lẽ là có. Iran có thể tìm cách rải thủy lôi giăng qua Eo biển, nơi chỉ rộng 55 km tại điểm hẹp nhất. Quân đội của nước này hoặc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo bán quân sự (IRGC) cũng có thể tìm cách tấn công hoặc bắt giữ các tàu ở Vịnh, một phương pháp mà họ đã sử dụng nhiều lần trong những năm gần đây.
Hơn nữa, mặc dù Hormuz chưa bao giờ bị chặn hoàn toàn, nhưng nó đã bị ảnh hưởng nhiều lần.
Trong cuộc chiến tranh Iran-Iraq những năm 1980, hai bên đã tham gia vào cái gọi là "Cuộc chiến tàu chở dầu" ở vùng Vịnh. Iraq nhắm vào các tàu của Iran và Iran đã tấn công các tàu thương mại, bao gồm cả tàu chở dầu của Saudi và Kuwait và thậm chí cả tàu của hải quân Mỹ.
Sau khi Kuwait kháng cáo, Tổng thống Mỹ khi đó là Ronald Reagan đã triển khai hải quân từ năm 1987 đến năm 1988 để bảo vệ các đoàn tàu chở dầu trong chiến dịch được gọi là Chiến dịch Earnest Will. Chiến dịch kết thúc ngay sau khi một tàu hải quân Mỹ bắn hạ chuyến bay 655 của Air Iran, khiến toàn bộ 290 hành khách và phi hành đoàn thiệt mạng.
Căng thẳng ở eo biển lại bùng phát vào cuối năm 2007 trong một loạt các cuộc giao tranh giữa hải quân Iran và Mỹ. Điều này bao gồm một sự cố khi tàu cao tốc của Iran tiếp cận tàu chiến Mỹ, mặc dù không có phát súng nào được bắn ra.
Vào tháng 4/2023, quân đội Iran đã bắt giữ tàu chở dầu thô Advantage Sweet, được Chevron thuê, tại Vịnh Oman. Con tàu đã được thả hơn một năm sau đó.
Do đó, việc Iran gây gián đoạn giao thông hàng hải qua Vùng Vịnh chắc chắn không phải là chưa từng có, nhưng bất kỳ nỗ lực nào cũng có thể sẽ bị hải quân Mỹ đáp trả nhanh chóng và mạnh mẽ, hạn chế khả năng xảy ra cú sốc cung kéo dài.
SỰ GIÁN ĐOẠN HẠN CHẾ
Lịch sử đã chỉ ra rằng sự gián đoạn nghiêm trọng đối với nguồn cung dầu toàn cầu có xu hướng tồn tại trong thời gian ngắn.
Tàu di chuyển tại Eo biển Hormuz. Ảnh tư liệu: IRNA/TTXVN
Cuộc xâm lược của Iraq vào nước láng giềng Kuwait vào tháng 8/1991 đã khiến giá dầu thô Brent tăng gấp đôi lên 40 USD một thùng vào giữa tháng 10 năm đó. Nhưng giá dầu đã trở lại mức trước cuộc xâm lược vào tháng 1/1992 khi liên minh Mỹ bắt đầu Chiến dịch Bão táp Sa mạc, dẫn đến việc giải phóng Kuwait.
Sự khởi đầu của cuộc chiến tranh vùng Vịnh lần thứ hai giữa tháng 3 và tháng 5/2003 thậm chí còn ít tác động hơn. Một đợt tăng giá 46% trong giai đoạn dẫn đến cuộc chiến giữa tháng 11/2002 và tháng 3/2003 đã nhanh chóng đảo ngược trong những ngày trước khi bắt đầu chiến dịch quân sự do Mỹ lãnh đạo.
Tương tự như vậy, cuộc xung đột tại Ukraine vào tháng 2/2022 đã làm giá dầu tăng mạnh lên 130 USD /thùng, nhưng giá đã trở lại mức trước cuộc chiến tranh là 95 USD vào giữa tháng 8 cùng năm.
Tamas Varga, một nhà phân tích tại công ty môi giới dầu mỏ PVM, cho biết sự đảo ngược tương đối nhanh chóng của giá dầu tăng đột biến phần lớn là nhờ vào năng lực sản xuất dự phòng dồi dào có sẵn tại thời điểm đó và thực tế là giá dầu tăng nhanh đã hạn chế nhu cầu.
NĂNG LỰC DỰ PHÒNG
Thị trường dầu mỏ toàn cầu hiện tại chắc chắn có năng lực dự phòng. OPEC+, một liên minh các quốc gia sản xuất, hiện nắm giữ khoảng 5,7 triệu thùng mỗi ngày trong công suất dư thừa, trong đó Saudi Arabia và UAE nắm giữ 4,2 triệu thùng/ngày.
Mối lo ngại hiện nay là phần lớn dầu từ Saudi Arabia và UAE được vận chuyển qua Eo biển Hormuz.
Tuy nhiên, hai cường quốc vùng Vịnh có thể bỏ qua eo biển này bằng đường ống dẫn dầu. Saudi Arabia, quốc gia xuất khẩu dầu hàng đầu thế giới, sản xuất khoảng 9 triệu thùng/ngày, có đường ống dẫn dầu thô chạy từ mỏ dầu Abqaiq trên bờ biển Vịnh ở phía đông đến thành phố cảng Yanbu của Biển Đỏ ở phía tây. Đường ống có công suất 5 triệu thùng/ngày và có thể tạm thời mở rộng công suất thêm 2 triệu thùng/ngày vào năm 2019.
UAE, nơi sản xuất 3,3 triệu thùng dầu thô mỗi ngày vào tháng 4, có đường ống dẫn 1,5 triệu thùng/ngày nối các mỏ dầu trên bờ với nhà ga dầu Fujairah nằm ở phía đông Eo biển Hormuz.
Nhưng tuyến đường phía tây này có thể bị tấn công bởi lực lượng Houthi do Iran hậu thuẫn ở Yemen. Ngoài ra, Iraq, Kuwait và Qatar hiện không có giải pháp thay thế rõ ràng nào cho eo biển này.
Có khả năng Iran sẽ chọn không thực hiện bước đi quyết liệt là chặn eo biển này một phần vì làm như vậy sẽ làm gián đoạn hoạt động xuất khẩu dầu của chính họ. Tehran cũng có thể coi bất kỳ sự leo thang nào nữa là vô ích trước sự can dự của Mỹ và thay vào đó sẽ cố gắng hạ thấp tầm quan trọng của các cuộc tấn công của Mỹ và quay lại đàm phán hạt nhân.
Trong khi đó, lo sợ về sự leo thang hơn nữa, thị trường năng lượng có xu hướng phản ứng với các cuộc tấn công của Mỹ bằng cách tăng giá dầu thô mạnh. Nhưng ngay cả trong kịch bản "tận thế" khi Eo biển Hormuz bị chặn, lịch sử cho thấy thị trường không nên mong đợi bất kỳ cú sốc cung nào sẽ kéo dài.